Brauzer müharibələri

3.1 Birinci brauzer müharibəsi

Siz axı gələcəyin frontend-developerisiniz, brauzer sizin silahınızdır. Ona görə sizə daha bir maraqlı tarixi səyahət təşkil edirəm. O vaxt hadisələr gərgin idi…

1990-cı illərin ortalarında birinci böyük brauzer müharibəsi, yəni yüksəlişlər, enişlər və misli görünməmiş rəqabət haqqında dramatik bir tarix başladı. Bu mübarizənin mərkəzində iki nəhəng dayanırdı: Netscape Navigator və Microsoft-un Internet Explorer.

Ulduzun yüksəlişi: Netscape Navigator

1994-cü ildə, internetin ilk çağında, Mark Andrisen və Cim Klark Netscape Communications Corporation-u təsis etdilər. Onların məhsulu, Netscape Navigator, qısa müddətdə bütün dünyada istifadəçilərin qəlbini qazandı. O zaman internet yeni və həyəcanverici bir yer idi və Navigator insanlara bu yeni ərazini asanlıqla araşdırma imkanı verdi.

Navigator kütləvi şəkildə istifadə edilən ilk brauzer idi. O, JavaScript dəstəyi və məlumatların qorunması üçün Secure Sockets Layer (SSL) kimi yeniliklər təqdim edirdi. 1995-ci ilə kimi, buraxılışından cəmi bir il sonra, Netscape Navigator artıq brauzer bazarının təqribən 80%-ni tutmuşdu və internetdə gəzinti üçün əvəzedilməz alətə çevrilmişdi.

Nəhəngin çağırışı: Internet Explorer səhnəyə çıxır

Amma, üfüqdə yeni bir oyunçu göründü. 1995-ci ilin avqustunda Microsoft Internet Explorer-in (IE) ilk versiyasını buraxdı. Netscape-dən fərqli olaraq, pulla satılan halda, IE pulsuz idi və Windows 95-in tərkibinə daxil idi. Bu, Microsoft üçün strateji bir qərar idi və böyük üstünlük verdi.

Microsoft öz resurslarından istifadə edərək IE-ni irəli sürmək üçün aqressiv bir kampaniya başlatdı. Onlar PC istehsalçıları ilə müqavilələr bağlayaraq, IE-nin onların cihazlarına əvvəlcədən quraşdırılmasını təmin etdilər. İstifadəçilər yeni brauzeri avtomatik olaraq, kompüter aldıqları zaman əldə edirdilər ki, bu da Internet Explorer-in yayılmasını sürətləndirdi.

Dominasiya uğrunda mübarizə

Müharibə tam gücü ilə başladı. Netscape, öz mövqelərini qorumağa çalışaraq yeniliklər və təkmilləşdirmələr etməyə davam etdi. Microsoft, öz növbəsində, hər biri əvvəlkindən daha yaxşı və sürətli olan yeni IE versiyalarını buraxdı. Hər iki şirkət istifadəçilərin ürəkləri və diqqətlərini qazanmağa çalışırdı, daha funksional məhsullar təklif edirdi.

Brauzer müharibəsi sürətli texnoloji dəyişiklikləri təşviq etdi. Netscape JavaScript dilini inkişaf etdirdi, bu interaktiv veb-səhifələr üçün əsas oldu. Microsoft ActiveX kimi öz texnologiyalarını tətbiq etdi. Bu yeniliklər yarışı veb-standartların ciddi şəkildə parçalanmasına səbəb oldu, bu isə hər iki brauzerdə eyni dərəcədə işləyən saytlar yaratmağa çalışan tərtibatçılar üçün problemlər yaradırdı.

Netscape-in enişi

Netscape bütün səylərinə baxmayaraq, Microsoft-un təzyiqinə dözə bilmədi. Navigator-un bazar payı sürətlə azaldı. 1998-ci ildə Netscape AOL tərəfindən satın alındı, amma bu onu tənəzzüldən xilas etmədi. 2001-ci ilə kimi Netscape demək olar ki, brauzer bazarından yox oldu, yerini Internet Explorer-ə verdi ki, hansı ki bazarın 90%-dən çoxunu tutur idi.

Bununla belə, Microsoft-un aqressiv taktikasına göz yumulmadı. 1998-ci ildə ABŞ Ədliyyə Nazirliyi Microsoft-a qarşı antimonopoliya iddiası qaldırdı, şirkəti bazardakı mövqeyindən sui-istifadə etməkdə ittiham etdi. Məhkəmə işi bir neçə il davam etdi və 2001-ci ildə Microsoft-un brauzer bazarını monopolizasiya etməkdə günahkar olduğu qərarlandı.

Birinci brauzer müharibəsinin mirası

Netscape müharibəni uduzmasına baxmayaraq, onun irsi yaşamağa davam etdi. 1998-ci ildə Netscape-in mənbə kodu açıqlandı və bu, Mozilla layihəsini başlatdı. 2002-ci ildə Mozilla Firefox brauzeri buraxıldı ki, bu, sürəti və təhlükəsizliyi ilə məşhurlaşaraq, Microsoft-la döyüşdə itirdiyi istifadəçilərdən bir qismini geri qaytardı.

Microsoft üçün birinci brauzer müharibəsində qələbə IE-in veb-sörfinq üçün de-fakto standart olaraq möhkəmlənməsi demək idi. Amma məhkəmə işləri və monopoliyalaşma ilə bağlı ittihamlar şirkətin biznes praktikasında dəyişikliklərə səbəb oldu.

Birinci brauzer müharibəsi internet tarixində dərin izlər buraxdı. O, veb-texnologiyaların inkişafını sürətləndirdi və şirkətləri rəqabətdə qalmaq üçün yeniliklər tətbiq etməyə məcbur etdi. Netscape üçün dramatik nəticələrə baxmayaraq, bu qarşıdurma gələcək innovasiyalar və rəqabət üçün təməl qoydu, interneti bugünkü vəziyyətdə tanıdığımız hala gətirdi.

3.2 İkinci brauzer müharibəsi

Birinci brauzer müharibəsindən sonra yaranan sakitlikdən sonra internet mühiti yenidən geniş qarşıdurmanın meydanı oldu. İkinci brauzer müharibəsi 2004-cü ildə başladı və 2012-ci ilə qədər davam etdi. Bu dəfə mübarizənin mərkəzində üç əsas oyunçu var idi: Internet Explorer, Mozilla Firefox və Google Chrome.

Mozilla Firefox ilə yenidən doğulma

2004-cü ildə Internet Explorer-in dominantlığı dəyişməz görünərkən yeni bir rəqib ortaya çıxdı — Mozilla Firefox. Firefox, Netscape layihəsinin canlı kod bazası üzərində çalışan Mozilla layihəsi sayəsində Netscape'nin "külündən" doğdu. Açıq və sərbəst internet ideyasından ilham alan Mozilla tərtibatçıları, qısa zamanda populyarlaşan bir brauzer yarada bildilər.

Mozilla Firefox istifadəçilərə təklif edirdi:

• Veb səhifələrin yüksək yükləmə sürəti
• Zərərli proqramlardan yüksək səviyyədə təhlükəsizlik və qorunma
• Pluginlər və əlavələrlə genişləndirilə bilənlik, bu isə brauzeri şəxsi ehtiyaca uyğunlaşdırmağa imkan verirdi

Internet Explorer-in yavaşlığından və zəifliyindən yorulan istifadəçilər kütləvi şəkildə Firefox-a keçməyə başladılar. 2005-ci ilə qədər Firefox bazarda əhəmiyyətli bir paya sahib oldu və IE-nin mövqelərini zəiflətdi.

Google Chrome-dan gələn çağırış

2008-ci ildə görünməz bir oyunçu - Google Chrome meydana çıxdı. Google, brauzer bazarına daxil olaraq istifadəçilərə oyunun qaydalarını dəyişən tamamilə yeni bir məhsul təqdim etdi. Chrome fərqlənirdi:

• V8 mühərriki sayəsində yüksək iş sürəti
• Məzmun üzərində fokuslanmış sadə və minimalist interfeys
• Hər bir tab-un ayrıca prosesdə işlədiyi innovativ arxitektura, bu isə dayanıqlığı və təhlükəsizliyi artırırdı

Chrome-un istifadəyə verilməsi böyük bir səs saldı. İstifadəçilər onun sürətini və sadəliyini qiymətləndirdilər və 2010-cu ilə qədər Chrome sürətlə populyarlaşmağa başladı.

Internet Explorer-in süqutu

Hər il Internet Explorer-in mövqeyi daha da zəiflədi. Microsoft yeni versiyalarını inkişaf etdirməsinə baxmayaraq, bu, Firefox və Chrome-un innovasiyaları ilə rəqabət edə bilmədi. Internet Explorer, yeni rəqiblərlə müqayisədə daha yavaş, müdafiəsiz və az rahat idi.

2012-ci ilə qədər Chrome bazar payında Internet Explorer-i keçdi və dünyanın ən populyar brauzeri oldu. Firefox, Chrome-a uduzsa da, bazarda mühüm oyunçu olaraq qaldı. Keçmişdə məğlubedilməz olan Internet Explorer sürətlə istifadəçilərini itirməyə başladı.

İkinci brauzer müharibəsinin mirası

İkinci brauzer müharibəsi internet tarixində mühüm bir mərhələ oldu. Firefox, Chrome və Internet Explorer arasındakı rəqabət brauzerlərin performansında, təhlükəsizliyində və funksionallığında əhəmiyyətli irəliləyişlərə səbəb oldu. İstifadəçilər daha sürətli və etibarlı internetə, tərtibatçılar isə müasir veb tətbiqləri yaratmaq üçün yaxşı alətlərə sahib oldular. Bu qarşıdurma sonrakı yeniliklərin əsasını qoydu və internetin qlobal kommunikasiya platforması olaraq inkişafını davam etdirdi.

3.3 Üçüncü brauzer müharibəsi

Üçüncü brauzer müharibəsi 2014-cü ildə başladı və hələ də davam edir. Əvvəlki münaqişələrdən fərqli olaraq, bu müharibə daha intensiv rəqabət, yeni oyunçular və istifadəçilərin dəyişən prioritetləri ilə xarakterizə olunur. Bu müharibənin əsas iştirakçıları — Google Chrome, Mozilla Firefox, Microsoft Edge və Apple-ın Safari brauzerləridir.

Google Chrome-un yüksəlişi və dominantlığı

2014-cü ilə qədər Google Chrome artıq brauzer bazarında liderlik mövqeyini tutmuşdu və öz mövqeyini daha da gücləndirməyə davam edirdi. Chrome sürətin, etibarlılığın və sadəliyin simvoluna çevrilmişdi. Google müntəzəm şəkildə brauzeri yeniləyərək istifadəçilər üçün yeni funksiyalar və təkmilləşdirmələr təklif edirdi.

• Sürətli iş və tez açılma
• Tez-tez yenilənmələr və təkmilləşdirmələr
• Ən son veb standartlar və texnologiyalara dəstək
• Google Drive və Google Docs kimi digər Google servisləri ilə inteqrasiya

Microsoft-un Edge ilə dirçəlişi

2015-ci ildə Microsoft brauzer bazarındakı mövqeyini bərpa etmək məqsədilə köhnəlmiş Internet Explorer-in yerinə yeni Microsoft Edge brauzerini istifadəyə verdi. Edge yeni EdgeHTML mühiti üzərində qurulmuşdu və müasir veb standartlarına uyğun daha yaxşı performans və uyğunluq təklif edirdi.

Amma 2019-cu ildə Microsoft Edge üçün Chromium mühitinə keçid etmək qərarına gəldi ki, bu da brauzeri daha rəqabətqabiliyyətli etdi. Chromium əsaslı yeni Edge:

• Yüksəlmiş performans və sabitlik
• Chrome uzantıları ilə uyğunluq
• Təkmilləşdirilmiş təhlükəsizlik və məxfilik

Safari: Apple cihazlarında dominantlıq

Apple-ın Safari brauzeri iOS və macOS cihazlarında özünün Apple ekosisteminə dərin inteqrasiyası sayəsində dominantdır. Safari enerji effektivliyi və Apple cihazları üçün optimallaşdırılması ilə tanınır, bu da batareyadan uzun müddət istifadəni və sürətli səhifə yüklənməsini təmin edir. ABŞ-da iPhone və digər Apple texnologiyalarının populyarlığı səbəbindən bazarın böyük hissəsini tutur.

Üçüncü brauzer müharibəsinin təsiri

Üçüncü brauzer müharibəsi veb texnologiyalarının inkişafına və istifadəçi təcrübəsinin təkmilləşdirilməsinə əhəmiyyətli təsir göstərməyə davam edir. Əsas oyunçular arasındakı rəqabət şirkətləri innovasiyalar tətbiq etməyə və məhsullarını təkmilləşdirməyə məcbur edir, nəticədə daha sürətli, təhlükəsiz və funksional brauzerlərin yaranmasına səbəb olur.

Google Chrome öz liderlik mövqeyini qoruyub saxlamağa davam edir və bazarın 60%-dən çoxunu əhatə edir. Yüksək sürət və Google xidmətləri ilə inteqrasiya onu istifadəçilər üçün əsas seçimə çevirib.

Chromium əsaslı yeni Microsoft Edge performans və təhlükəsizliyin təkmilləşməsi sayəsində istifadəçilərin bir hissəsini geri qaytarmağa nail olub. Microsoft Edge-i biznes və təhsil müəssisələri üçün brauzer kimi aktiv şəkildə tanıdır.

Safari Apple cihazları üçün optimallaşdırılması və enerji effektivliyi ilə mövqeyini qoruyub saxlayır.