İnternetin ilk ixtirası

1. Peykin buraxılması

İnanmayacaqsınız, amma internetin yaranması SSRİ tərəfindən 1957-ci ildə buraxılmış ilk kosmik peyk ilə birbaşa əlaqəlidir. Və bu heç bir konspirasiya nəzəriyyəsi deyil, internetin yaranmasının rəsmi versiyasıdır. İş belə olub ki…

1957-ci ildə Sovet İttifaqı Amerikadan əvvəl ilk peyki 🛰️🚩 buraxaraq ABŞ-ın milli prestijinə böyük zərbə vurdu ☹️. Bu hadisəyə cavab olaraq Konqres belə bir şeyin bir daha baş verməməli olduğunu bəyan etdi və 1958-ci ildə DARPA təşkilatı yaradıldı.

Defense Advanced Research Projects Agency, və ya DARPA — ABŞ Müdafiə Nazirliyinin Perspektiv Tədqiqat Layihələri Agentliyi. Bu təşkilat ABŞ müdafiə nazirliyi tərəfindən maliyyələşdirilirdi, lakin tədqiqatları özü aparmırdı, əksinə onların maraqlandığı layihələrə qrant verirdi.

DARPA qarşısında bir vəzifə qoyulmuşdu — ABŞ hərbi texnologiyalarını qabaqcıl saxlamaq. DARPA adi hərbi elmi-tədqiqat müəssisələrindən müstəqil fəaliyyət göstərir və birbaşa Müdafiə Nazirliyinin rəhbərliyinə tabedir.

DARPA-nın işçi heyəti cəmi iki yüz nəfərdən ibarətdir, lakin onun büdcəsi bir neçə onlarla milyard dollardır 💰💰. Təşkilat ABŞ müdafiə nazirliyi üçün faydalı ola biləcək yüzlərlə tədqiqat layihəsini maliyyələşdirir.

DARPA universitetlər tərəfindən paylanmış kompüter şəbəkəsinin ARPANET 🌐💻 (sonradan İnternetin yaranmasına səbəb olan), həmçinin Unix-BSD 🖥️ (Berkli Universitetinin UNIX sistemi) və TCP/IP protokolları yığınının hazırlanmasının maliyyələşdirilməsindən məsul idi. Hal-hazırda təşkilat o cümlədən robot avtomobillərinin inkişafını (Tesla) 🚘, hərbçilər üçün kosmik rabitəni (StarLink) 🛰️ və təkrar istifadə edilə bilən raketləri (SpaceX) 🚀 maliyyələşdirir.

2. ARPANET

Soyuq müharibənin ən qaynar vaxtında ABŞ elə bir kommunikasiya şəbəkəsi yaratmaq istədi ki, o, hətta nüvə müharibəsinə ☢️💥 (hə, internet bunun üçün yaradılmışdı, bəs başqa nə üçün düşünürdünüz?) tab gətirə bilsin. O dövrün mövcud telefon şəbəkələri lazımi etibarlılığı və dayanıqlılığı təmin edə bilmirdi. Kritik yerlərin itirilməsi zamanı telefon şəbəkəsi müstəqil hissələrə bölünürdü.

Bu problemi həll etmək üçün ARPA təşkilatında xüsusi bir şöbə — İnformasiya Emal Metodları Ofisi yaradıldı. Və şəbəkənin yaradılması dörd universitetin qrupuna tapşırıldı:

• Los-Anceles Kaliforniya Universiteti;
• Stenford Tədqiqat Mərkəzi;
• Yuta Universiteti;
• Santa-Barbara Kaliforniya Universiteti.

Tədqiqat mərhələsi 1969-cu ildə başladı. O dövrün avadanlıqları çox primitiv idi, ona görə məlumat ötürmək üçün çoxlu fərqli elementlərdən istifadə etmək lazım idi: dəmir, servis, proqramlar və s... Onların qarşılıqlı təsirini standartlaşdırmaq lazım idi.

Eyni zamanda hərbçilər istəyirdilər ki, belə bir sistem xüsusi olaraq o dövrdə ən qabaqcıl məlumat ötürmə protokollarını dəstəkləsin: telnet və ftp.

ARPANET şəbəkəsinin ilk düyünləri onun yaradılmasında iştirak edən universitetlər seçildi. Daha sonra onlara digər texnoloji institutlar və nəticədə hərbi təşkilatlar qoşuldu.

Cəmi yarım ilə ilk işləyən versiya hazırlanmışdı. Texnologiyanın ilk sınaqları 1969-cu il oktyabrın 29-da, saat 21:00-da keçirildi. Şəbəkə iki terminaldan ibarət idi ki, onlar sistemin maksimum rejimlərdə yoxlanılması üçün mümkün qədər bir-birindən uzaq yerləşməli idi.

Birinci terminal Kaliforniya Universitetində yerləşirdi, ikincisi isə ondan düz 600 km məsafədə, Stenford Universitetində. Terminallarda 12 Kb RAM ilə 16-bit Honeywell DDP-316 mini-kompüterlərindən istifadə olunurdu. AT&T telefon şirkətindən 56 kbit/s tutumlu DS-0 rəqəmsal abonent xəttləri icarəyə götürülmüşdü.

Eksperiment ondan ibarət idi ki, login sözünü şəbəkə vasitəsilə ötürsünlər. İlk dəfə bu alınmadı, nəsə səhv baş verdi. Lakin bir neçə saatdan sonra eksperiment təkrarlandı və uğurla başa çatdı: qəbul edən tərəf öz monitorunda login sözünü gördü.

Uğurlu eksperimentdən sonra şəbəkə həm sayca, həm də keyfiyyətcə inkişaf etməyə başladı. Çoxlu universitetlər şəbəkəyə qoşulmağa başladı, proqram təminatı təkmilləşdirildi, avadanlıq standartlaşdırıldı. Ancaq şəbəkədən əsasən alimlər istifadə edirdilər.

1973-cü ildə Avropa universitetləri də şəbəkəyə qoşulmağa başladı — o, həqiqətən beynəlxalq oldu 🌍. 1977-ci ildə şəbəkədə cəmi 111 kompüter (server) var idi. Lakin artıq 1983-cü ilə qədər ABŞ ərazisində yerləşən 4000 kompüterdən Havaii və Avropa ilə peyk əlaqəsi qurulmuşdu.

3. İnternetin ad günü 🎂

Kiçik istisnalar xaricində, ilk kompüterlər birbaşa terminallara qoşulurdu və adətən eyni binada və ya otaqda olan ayrı-ayrı istifadəçilər tərəfindən istifadə olunurdu. Belə şəbəkələr lokal şəbəkələr (LAN) adı ilə tanındı. Lokal çərçivələrdən kənara çıxan şəbəkələr, yəni qlobal şəbəkələr (WAN), 1950-ci illərdə yaranmağa başladı və 1960-cı illərdə tətbiq edildi.

Çox vaxt lokal şəbəkələr texniki universitetlər və laboratoriyaların əməkdaşları tərəfindən daxili ehtiyacları üçün hazırlanırdı. Onların özünəməxsus (tez-tez analoq) məlumat ötürmə protokolları var idi və əksər hallarda bir-biri ilə uyğun gəlmirdi.

Amma 1972-ci ildə Vinton Serf başda olmaqla bir qrup inkişaf etdirici tərəfindən TCP/IP adlanan bir protokollar yığını yaradıldı. 💻 O, universal oldu və həm qlobal şəbəkə, həm də bir çox lokal şəbəkələr üçün uyğun idi.

1976-cı ilin iyul ayında Vinton Serf və Bob Kan TCP-dən istifadə edərək məlumat ötürməsini üç fərqli şəbəkədə ilk dəfə nümayiş etdirdilər. Paket marşrutu belə keçdi: San-Fransisko — London — Cənubi Kaliforniya Universiteti. Səyahətinin sonunda paket 150 min km yol keçdi və bir bit belə itirmədi.

1978-ci ildə Vinton Serf, Con Postel və Denni Kohen o vaxt mövcud olan TCP protokolunda iki ayrı funksiyanı ayırmaq qərarına gəldilər: TCP (Transmission Control Protocol, Verilişə Nəzarət Protokolu) və IP (Internet Protocol, Şəbəkələrarası Protokol).

TCP mesajı kiçik paketlərə, datagramlara bölməkdən və onları çatdırılma nöqtəsində birləşdirməkdən məsul idi. IP isə ayrı-ayrı datagramların ötürülməsi üçün cavabdeh idi, həmçinin qəbulun idarəsini təmin edirdi.

Beləcə müasir Internet protokol yaranmış oldu. 1983-cü il yanvarın 1-dən etibarən ARPANET yeni protokola keçdi. Bu gün rəsmi olaraq İnternetin doğum günü 🍾 kimi qəbul edilir.