Dəyişənlərlə iş

1.1. Dəyişənlər nədir?

Python-da dəyişənlər — obyektlərə təyin edilən adlardır, hansı ki, məlumatların saxlanması, dəyişdirilməsi və onlara program daxilində müraciət etmək üçün istifadə olunur. Python dinamik tiplənmiş dildir. Bu, o deməkdir ki, dəyişənin tipi ona dəyər təyin edildiyi zaman müəyyən olunur və bu tip proqramın icrası zamanı dəyişə bilər.

Python-da dəyişənlərin əsas aspektləri:

1. Elan edilməsi və təyin edilməsi:

Python-da dəyişənlər elan edilməyə ehtiyac duymur yaddaşı ayırmaq üçün. Dəyərlərin dəyişənlərə təyin edilməsi avtomatik olaraq yaddaşı ayırır və onların tipini müəyyən edir. Məsələn, x = 10 adında bir dəyişən yaradır və ona 10 dəyərini təyin edir.

2. Adlandırma:

Dəyişənlərin adları izahlı olmalı və Python identifikator qaydalarına əməl etməlidir, məsələn, rəqəmlə başlamamalı və alt xəttdən başqa xüsusi simvolları ehtiva etməməlidir.

Nümunələr:

3. Dinamik tipləmə:

Artıq qeyd etdiyimiz kimi, Python-da dəyişənin tipi proqramın icrası zamanı müəyyən edilir, bu da dili çevik və inkişaf üçün rahat edir. Proqram boyunca tipin dəyişməsinə nümunə: x = 10 kodu x-ə ədədi dəyər təyin edir, sonra isə x = "hello" kodu x-ə mətn (string) dəyəri təyin edir.

Nümunələr:

4. Dəyişənlərin istinadı:

Python-da dəyişənlər obyektlərə istinad edirlər. Bu o deməkdir ki, dəyişənə dəyər təyin edilərkən, əslində bu dəyərlə obyektə istinad yaradılır. Əgər x və y eyni obyektə istinad edirsə, x vasitəsilə edilən hər hansı dəyişiklik y-yə də təsir edəcək, çünki hər iki dəyişən yaddaşda eyni obyektə istinad edir.

5. Görünürlük sahəsi:

Dəyişənin görünürlük sahəsi onun proqramın hansı hissələrində mövcud olduğunu müəyyən edir. Python lokal, qlobal və qeyri-lokal (iç-içə funksiyalar kontekstində) dəyişənləri dəstəkləyir. Bu və əvvəlki mövzunu daha ətraflı araşdıracağıq, amma hələlik bir az gözləyək. Hamısını birdən öyrənmək lazım deyil.

6. Yaddaşın idarə edilməsi:

Python avtomatik olaraq dəyişənlərin yaddaşını zibil toplayıcısından istifadə etməklə idarə edir, hansı ki, istifadə olunmayan yaddaşı izləyib azad edir.

7. Qeyri-dəyişkən obyektlər:

Python-da bəzi məlumat tipləri, məsələn, stringlər və tuple-lər, qeyri-dəyişkəndir. Bu o deməkdir ki, onlar yaradıldıqdan sonra dəyişdirilə bilməzlər. Belə məlumatları dəyişdirmək cəhdləri yeni obyektin yaradılmasına səbəb olacaq.

8. Çoxlu təyin etmə:

Python-da bir neçə təyin etmə əməliyyatını bir sətrdə yerinə yetirmək mümkündür. Nümunələr:

1.2. Məlumat tipləri

Python proqramlarda məlumatların saxlanılması və idarə olunması üçün bir neçə əsas məlumat tipini dəstəkləyir. Bunlara int, str, float və bool daxildir.

int (tam ədəd)

int məlumat tipi kesirsiz tam ədədləri ifadə etmək üçün istifadə olunur. O, müsbət və mənfi dəyərləri saxlaya bilər. Məsələn, x = 5 x dəyişəninə tam ədəd 5 dəyərini təyin edir.

str (sətir)

str tipi mətn məlumatlarını və ya sətirləri saxlamaq üçün istifadə olunur. Python-da sətirlər tək və ya ikiqat dırnaq işarələri içində yazılır. Məsələn, name = "John" name dəyişəninə sətir "John" dəyərini təyin edir. Python-da sətirlər çoxlu əməliyyatları dəstəkləyir, məsələn, concatenation (birləşdirmə) və təkrarlama, həmçinin mətn emalı üçün müxtəlif metodlar.

float (ondalıklı ədəd)

Python-da float tipi kəsir hissəsi olan ondalıklı ədədləri ifadə etmək üçün istifadə olunur. Bu ədədlər onluq nöqtədən istifadə edərək yazılır. Məsələn, pi = 3.14 pi dəyişəninə ondalıklı π sayının iki rəqəmliyə qədər yuvarlanmış dəyərini təyin edir.

bool (Boolean dəyərlər)

Boolean məlumat tipi bool iki dəyərdən birini qəbul edir: True (Doğru) və ya False (Səhv). O, tez-tez şərt operatorları və döngələr kimi situasiyalarda şərtlərin icrasını idarə etmək üçün istifadə olunur. Məsələn, is_valid = True göstərir ki, is_valid dəyişəni Boolean tipi olaraq True dəyərini daşıyır.

Bu məlumat tipləri Python-da daha mürəkkəb məlumat strukturlarının və alqoritmlərin qurulması üçün əsas rol oynayır və proqramçılara məlumatları və məntiqi effektiv şəkildə idarə etməyə imkan verir.

1.3. Dəyişənlərin adları

Python-da, dəyişənlərin adları sadəcə məlumatlara istinad etmə yolu deyil, kodun aydın və istifadəyə yararlı olmasını təmin edən əsas elementdir. Dəyişən adlarının düzgün seçimi kodu başa düşməyi və sonrakı debugging prosesini xeyli asanlaşdırır, amma pis seçim qarışıqlıq və səhvlərə səbəb ola bilər.

Python-da dəyişənlərin adlandırılmasının əsas qaydaları:

Aydın adlar istifadə edin: Dəyişən adı onun saxladığı məlumatları əks etdirməlidir ki, kod asan oxunsun. Məsələn, count, bir şeyin sayılmasında istifadə olunursa, x-dən daha yaxşıdır.

Stil standartlarını qoruyun: Python-da qəbul olunmuş standart PEP 8-dur, hansı ki dəyişən adlarında kiçik hərflərin alt xəttlərlə birlikdə istifadə olunmasını tövsiyə edir (məsələn, my_variable).

Açar sözlərlə toqquşmadan çəkinin: Python-un sintaksis üçün rezerv etdiyi sözlərdən istifadə etməyin, məsələn, if, else, class, return və s. Bu, icra zamanı səhv yarada bilər.

Kiçik kod blokları üçün qısa adlar istifadə edin: Kiçik kod hissələrində istifadə olunan lokal dəyişənlər üçün i və ya j kimi qısa adlar uyğun gəlir və kodu daha kompakt edir.

Qlobal dəyişənlər üçün uzun və təsviri adlar istifadə edin: Proqramın çox yerində istifadə olunan qlobal dəyişənlər və konstantlar daha uzun və daha təsviri adlara malik olmalıdır ki, onların məqsədi aydın olsun.

Yaxşı dəyişən adlarına nümunələr:

user_age əvəzinə age (əgər kontekstdə bir neçə yaş anlayışı varsa)

total_price əvəzinə total (bu, qiymət olduğunu dəqiqləşdirir)

max_height və ya min_height əvəzinə max_h və ya min_h

Xüsusi hallar:

Bir çox alqoritmlərdə, xüsusən riyazi və elmi sahələrdə, tək hərfli dəyişən adlarından istifadə olunur (məsələn, x, y, z koordinatlar üçün). Bu, o zaman qəbul ediləndir ki, bu stil sahə üçün standartdır və kodun başa düşülməsini yaxşılaşdırır.

Python-da dəyişən adları effektiv, davamlı və asan dəstəklənən kod yazmaqda əhəmiyyətli rol oynayır. Ona görə də tənbəllik etməyin və yaxşı adlar düşünməyə çalışın. Bununla debugging və kodun dəstəklənməsi prosesini xeyli sadələşdirə, həmçinin digər proqramçılar üçün daha rahat anlayış yarada bilərsiniz.