Polimorfizm

8.1 Polimorfizm

Polimorfizm obyekt yönümlü proqramlaşdırmanın (OOP) əsas anlayışlarından biri kimi, fərqli sinifdən olan obyektlərə eyni interfeysi istifadə etməyə imkan yaradır.

Python-da polimorfizm dinamik tipizasiya və irsiyyət vasitəsilə əldə edilir. Polimorfizmin mühüm tərəfi metodların üstələnməsi və baza sinifinin metodlarının alt-sinifin metodları ilə əvəz olunmasıdır.

Polimorfizmin əsas anlayışları:

Fərqli obyektlər üçün vahid interfeys:

Polimorfizm fərqli siniflərin obyektləri üçün vahid interfeysdən istifadə etməyə imkan verir ki, bu da metodların müxtəlif realizasiyaya malik olmasına şərait yaradır.

Dinamik tipizasiya:

Python-da dəyişənin tipi icra zamanı təyin olunur ki, bu da funksiyaların tələb olunan interfeysi dəstəkləyən istənilən sinifdən olan obyektlərlə işləməsinə imkan yaradır.

İrsiyyət:

Sinif iyerarxiyasını yaratmağa imkan verir ki, burada alt-siniflər baza sinifinin xassə və metodlarını irs alır, lakin onları öz spesifik funksionallığı üçün yenidən təyin edə bilər.

Polimorfizm nümunələri:

Polimorfizmin sadə bir nümunəsi: üç sinifin hər biri move() adlı metoda sahibdir. Bu o deməkdir ki, biz eyni vaxtda bu obyektlərlə işləyə bilən kod yaza bilərik.

class Car:
    def move(self):
        pass
        
class Human:
    def move(self):
        pass
        
class Bird:
    def move(self):
        print("Karr!")
        
car = Car()
human = Human()
bird = Bird()
        
for it in [car, human, bird]:
    it.move()

Bu halda «ümumi interfeys» metodun adı, yaxud parametrə malikdirsə, onun siqnatı hesab olunur.

8.2 Metodların yenidən təyin edilməsi

Polimorfizm tez-tez irsiyyətlə birlikdə istifadə olunur və bu, ümumi interfeysi təyin edən baza sinifinin olduğu, sub-siniflərin isə spesifik detalı reallaşdırdığı sinif iyerarxiyalarını yaratmağa imkan verir.

class Employee:
    def get_salary(self):
        return 1000
        
class FullTimeEmployee(Employee):
    def get_salary(self):
        return 5000
        
class PartTimeEmployee(Employee):
    def get_salary(self):
        return 3000
        
class Intern(Employee):
    pass
        
def print_salary(employee):
    print(employee.get_salary())
        
employees = [FullTimeEmployee(), PartTimeEmployee(), Intern()]
        
for employee in employees:
    print_salary(employee)

Bu nümunə əvvəlki ilə oxşardır, lakin mühüm fərq var — bizim siniflərimiz mütləq get_salary metoduna malik olmalıdır, çünki bu metod həmişə baza sinifində mövcuddur. İndi bütün siniflərin «ümumi interfeysi» sadəcə get_salary() metodu deyil, məhz bütün metod və atributları ilə birlikdə Employee sinifidir.

8.3 Varislik sinfinin metodlarını çağırmaq

Aşağıdakı koda diqqətlə baxın:

Biz print_salary() metodunu çağırırıq, o yalnız əsas Employee sinfində mövcuddur və o artıq əsas sinfin başqa bir metodunu çağırır — get_salary(). Beləliklə, ekranda hansı maaşlar göstəriləcək?

class Employee:
    def print_salary(self):
        salary = self.get_salary()
        print(salary)
        
    def get_salary(self):
        return 1000
        
class FullTimeEmployee(Employee):
    def get_salary(self):
        return 5000
        
class PartTimeEmployee(Employee):
    def get_salary(self):
        return 3000
        
class Intern(Employee):
    pass
        
employees = [FullTimeEmployee(), PartTimeEmployee(), Intern()]
        
for employee in employees:
    employee.print_salary()

Əhəmiyyətlidir! Aşağıda yazılanları oxuyun — bu əhəmiyyətlidir.

Əgər print_salary() metodunu, məsələn, FullTimeEmployee sinfi üzrə çağırsanız, onda o əsas sinfin metodu çağırılacaq, çünki həmin sinfə aid belə bir metod elan edilməyib.

Amma print_salary() metodu self obyektindən istifadə edərək get_salary() metodunu çağıracaq. Bu obyektin tipi isə FullTimeEmployee-dir, Employee deyil. Buna görə də məhz FullTimeEmployee sinfindən get_salary() metodu çağırılacaq!

Üstəlik, FullTimeEmployee sinfi əsas sinfin get_salary() metodunu öz tələbləri üçün istifadə edə bilər. Məsələn, biz maaşı əsas məvacibdən faizlə hesablamalıyıq:

class FullTimeEmployee(Employee):
    def get_salary(self):
        base_salary = super().get_salary()
        return base_salary * 5  
  

   # 500%
  
        
class PartTimeEmployee(Employee):
    def get_salary(self):
        base_salary = super().get_salary()
        return base_salary * 3  # 300%        

8.4 Metodların overload-u

Python-da metodların overload-u (method overloading) — eyni adla, amma fərqli parametrlərlə bir neçə metod yaratmaq qabiliyyətidir. Lakin, metodların overload-u, digər proqramlaşdırma dillərində olduğu kimi (məsələn, C++ və ya Java), Python-da natamam şəkildə dəstəklənir.

Python-da metodların overload-unu default argumentlər, *args və **kwargs vasitəsi ilə təqlid etmək olar.

Metodların overload-u üzrə nümunələr

Müxtəlif miqdarda ötürülən argümentlərə görə müxtəlif davranışlar sərgiləyən funksiyanı işləyə bilərik. Bunu fərqli üsullarla etmək mümkündür, məsələn:

class Example:
    def display(self, a=None, b=None):
        if a is not None and b is not None: print(a, b)
        elif a is not None: print(a)
        else: print("Argüment yoxdur")
        

obj = Example()
obj.display(1, 2)  # Nəticə: 1 2
obj.display(1)  # Nəticə: 1
obj.display()  # Nəticə: Argüment yoxdur

Həmçinin ötürülən məlumatların tipini də nəzərə almaq olar — sadəcə tipə baxış etmək kifayətdir:

class Example:
    def mod(self, a, b):
        if type(a) == int and type(b) == int: print(a % b)
        elif type(a) == float or type(b) == float: print(round(a / b))
        else: print("Kömək təlimatı: a və b int və ya float olmalıdır")
        

obj = Example()
obj.mod(5, 2)  # Nəticə: 1
obj.mod(5.0, 2)  # Nəticə: 2
obj.mod("5", 2)  # Nəticə: Kömək təlimatı: a və b int və ya float olmalıdır

Əgər düzgün olmayan məlumat tipləri ötürülərsə, təlimat və ya hətta internetdə mövcud olan sənədlərin linkini göstərmək olar — bu da olduqca populyar bir həldir.