Linux distributivlərinin növləri: Debian, RedHat, Ubuntu, CentOS

1. Əsas distribütiv ailələri

Distribütiv nədir?

Təsəvvür edin ki, Linux Lego konstruktordur. Onun kernel-i (kernel) əsasdır, proqramlar, utilitlər, sistem xidmətləri və qabıqlar isə konstruktur detallarından ibarətdir. Distribütiv (və ya sadəcə "distro") - özünəməxsus dizayn və funksionallığı olan yığılmış detallar toplusudur.

Sadə dillə desək, distribütiv - Linux kernel-i bazasında yaradılmış, alətlər, utilitlər, qrafik interfeyslər və digər elementlərlə zənginləşdirilmiş əməliyyat sistemidir. Hər distribütiv müəyyən tapşırıqlara uyğunlaşdırılır: serverlərdə, iş stansiyalarında, quraşdırılmış cihazlarda istifadə üçün və ya müxtəlif səviyyəli istifadəçilər üçün.

Bütün distribütivləri şərti olaraq bir neçə "ailəyə" bölmək olar. Gəlin iki böyük oyunçu ilə tanış olaq: Debian-based və RedHat-based.

Debian-based

Debian-based distribütivlər böyük və dostluqsevər bir atadan - Debiandən qaynaqlanır. Bu, Linux-un ən qədim distribütivlərindən biridir (1993-cü ildə yaradılıb). O, stabilliyi və geniş cəmiyyət dəstəyinə görə məşhurdur.

Ailə nümayəndələrinin populyar təmsilçiləri:

• Debian - stabilliyin "titani", çox vaxt serverlər üçün seçilir.
• Ubuntu - yeni başlayanlar üçün dostluqsevər distribütiv, desktoplar üçün əladır.
• Linux Mint - Windows istifadəçilərinə uyğun olaraq yaradılmış, yüngül və rahat sistem.

Debian-based distribütivlərin xüsusiyyətləri:

• APT paket meneceri (Advanced Packaging Tool) və .deb formatlı paketlərdən istifadə edir.
• Çox stabil, amma bəzən o qədər də "yeni" deyil (paketlər digər distribütivlərdəki kimi yeni versiyada olmaya bilər).
• Etibarlı və yoxlanılmış quraşdırmaya ehtiyacı olan istifadəçilər üçün idealdır.

Debian-based sistemdə proqramın quraşdırılması nümunəsi:

sudo apt update
sudo apt install vim

RedHat-based

RedHat-based distribütivlər RedHat Linux-dan başlayır ki, bu da 1994-cü ildə yaradılmışdır. Onlar tez-tez korporativ və server yönümlü həllərə təklif olunur.

Ailə nümayəndələrinin populyar təmsilçiləri:

• Red Hat Enterprise Linux (RHEL) - rəsmi dəstəklə kommersiya distribütivi.
• CentOS - serverlərdə məşhur olan RHEL-in pulsuz versiyası.
• Fedora - yeni texnologiyaların test edilməsi üçün istifadə olunan qabaqcıl distribütiv.

RedHat-based distribütivlərin xüsusiyyətləri:

• YUM və ya DNF paket meneceri və .rpm formatlı paketlərdən istifadə edir.
• Server tapşırıqlarına yönləndikləri üçün yeni başlayanlar üçün daha mürəkkəb bir öyrənmə əyrisinə malikdirlər.
• Əməliyyat sisteminin yenilənmələri bəzən Debian-based-dən daha "aqressiv" olur.

RedHat-based sistemdə proqramın quraşdırılması nümunəsi:

sudo yum install vim

Və ya, daha müasir bir distribütivdən istifadə edirsinizsə:

sudo dnf install vim

---

2. Hansı distributivi nə zaman seçməli?

Ən maraqlı yerə keçirik: hansı distributivi seçmək lazımdır? Cavab məqsədlərinizdən asılıdır.

Nümunələr:

• Əgər Linux-u sınamağa maraqlısınız, amma çətinliklərdən qorxursunuzsa, Ubuntu-nu quraşdırın. Onun interfeysi rahat və proqramların quraşdırması iki klik qədər sadədir.
• Serverlər üçün, harada etibarlılıq və dəstək vacibdir, CentOS və ya Debian daha uyğundur.
• Ən yeni texnologiyaları axtaran inkişaf etdiricilər Fedora-nı sınaya bilərlər.

---

3. Populyar distributivlərin xüsusiyyətləri

İndi gəlin bir neçə populyar distributivi və onların xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirək.

1. Ubuntu

Ubuntu — Linux distributivləri arasında bir "ulduzdur", xüsusilə yeni başlayanlar üçün. Onun populyarlığı tərtibatçıların istifadə rahatlığı və əlçatanlıq üzərində vurğu etməsindən irəli gəlir.

Əsas məqamlar:

• Canonical tərəfindən buraxılır, hər 6 aydan bir sabit versiyalar buraxılır.
• Qrafik interfeys istifadəçinin rahatlığına yönəlib.
• Desktop və serverlər üçün əla seçimdir.
• Sistemi yeniləmək üçün komanda:

  sudo apt update && sudo apt upgrade

2. CentOS

CentOS — sabitlik istəyənlər və Red Hat abunə haqqı ödəmək istəməyənlər üçün ideal seçimdir.

Əsas məqamlar:

• Server tapşırıqları və böyük sistemlər üçün mükəmməldir.
• Yavaş buraxılır, bu isə yüksək sabitliyi təmin edir.
• Sistemi yeniləmək üçün komanda:

  sudo yum update -y

3. Fedora

Fedora — Linux dünyasının "isti eksperimenti"-dir. Əgər ən son texnologiyaları sınamaq istəyirsinizsə, bu distributiv məhz sizə görədir.

Əsas məqamlar:

• Tez-tez proqramların ən son versiyalarını buraxır.
• Proqramçılar üçün mükəmməldir.
• Paketləri quraşdırmaq üçün komanda:

  sudo dnf install nano

---

4. Debian vs RedHat: hansını seçmək?

Bir çox yeni başlayanlar belə bir sual verirlər: hansı daha yaxşıdır — Debian yoxsa RedHat? Həqiqət burasındadır ki, hər iki istiqamət yaxşıdır, amma müxtəlif tapşırıqlar üçün.

• Debian-based daha çox masaüstü və serverlər üçün uyğundur, harada ki sabitlik, sadəlik və rahatlıq vacibdir.
• RedHat-based adətən korporativ həllər, server infrastrukturu və eksperimental inkişaflar üçün seçilir.

Amma bu qayda deyil. Məsələn, siz tamamilə Fedora-dan masaüstü kimi istifadə edə və ya Debian-ı serverlər üçün seçə bilərsiniz.

Niyə fərqləri başa düşmək vacibdir?

Real həyatda distributiv seçimi sizin məhsuldarlığınıza ciddi təsir edə bilər. DevOps mühəndisləri və sistem administratorları üçün müsahibələrdə tez-tez soruşurlar, RedHat və Debian arasındakı fərqləri bilirsinizmi. Məsələn, sizdən CentOS-ə necə paket quraşdırmağı izah etməyinizi və ya hansı distributivi bulud üçün seçəcəyinizi soruşa bilərlər.

Distributivlər arasındakı fərqləri başa düşdüyünüz zaman, sadəcə bir istifadəçi yox, seçim etməyi və nə üçün etməyi bilən bir peşəkar olursunuz. Ona görə də müxtəlif variantları sınamaqdan və eksperiment etməkdən qorxmayın!