Komandalar və ilk proqram

1. Komandalar

Proqram — bu komandaların yığımıdır (siyahısı). Əvvəlcə birinci komanda icra olunur, sonra ikinci, üçüncü və s. Bütün komandalar icra edildikdən sonra proqram tamamlanır.

Siyahıda hansı komandaların ola bilməsi, bunu kim icra edir asılıdır: icraçının hansı komandaları bildiyindən (və başa düşdüyündən) asılıdır. Məsələn, itə «Otur», «Səs çıxart» komandasını vermək olar, pişiyə — «Çıx!», insana — «Dayan! Atəş açacam!», robota isə — «İşlə! İşlə, roboananı!».

Java dilində yazılmış proqramları isə JVM (Java Virtual Machine — Java-nın virtual maşını) icra edir. JVM — Java dilində yazılmış proqramları icra edə bilən xüsusi bir proqramdır.

Onun komandalar siyahısı kifayət qədər genişdir.
Məsələn, bu komanda ilə ekrana Robot — insanın dostudur yazısını çıxarmaq olar:

System.out.println("Robot — insanın dostudur");

Amma biz komandalarla deyil, bir neçə sadə prinsipdən başlayacağıq. Bir neçə prinsipin biliyi, çoxlu faktların biliyini əvəz edir.

Birinci prinsip: Java proqramlaşdırma dilində hər komandanın yeni sətirdən yazılması tövsiyə edilir. Komandanın sonunda isə nöqtəli vergül qoyulur.

Tutaq ki, biz 3 dəfə ekrana Robot — insanın dostudur yazısını çıxarmaq istəyirik. Proqram kodu bu cür görünəcək:

System.out.println("Robot — insanın dostudur");
System.out.println("Robot — insanın dostudur");
System.out.println("Robot — insanın dostudur");

İkinci prinsip: proqram təkcə komandadan ibarət ola bilməz. Java dilindəki komandalar funksiyaların içində olmalıdır və funksiyalar isə siniflərin içində olmalıdır.

Təsəvvür edin ki, bir divanınız var. Divan təkbaşına ola bilməz — o, hansısa otaqda yerləşir. Otaq da təkbaşına ola bilməz — o hansısa evdə yerləşir. Və ya belə deyə bilərik, ev otaqlara bölünür, otaqlar isə əşyaları saxlayır.

Məsələn, komandalar — əşyadır. Proqramlaşdırma dilində komanda təkbaşına ola bilməz: o, funksiyanın (Java dilində funksiyalara metod da deyilir) bir hissəsidir. Və metod (funksiya) isə sinifin bir hissəsidir. Başqa sözlə, sinif metodlara bölünür, metodlar isə komandaları saxlayır.

Java proqramları siniflərdən ibarətdir, siniflər metodlardan ibarətdir, metodlar isə komandaları saxlayır.

2. Tipik bir proqramın strukturu

Java dilində yazılan proqramlar classlardan ibarətdir. Class-ların sayı on minlərlə ola bilər. Minimal proqram — bir class-dan ibarətdir. Hər bir class üçün ayrıca bir fayl yaradılır və faylın adı class-ın adı ilə eyni olur.

Tutaq ki, siz bir ev (Evin ingiliscəsi — House) təsvir edən class yaratmağa qərar verdiniz. Onda House adlı bir class yaratmalısınız, bu class House.java faylında yerləşəcək.

Əgər məsələn, proqramda pişik (Pişik ingiliscə — Cat) təsvir etmək istəsəniz, onda Cat.java adlı bir fayl yaradıb, həmin faylda Cat adlı class-ı izah etməlisiniz və s.

Faylların daxilində Java proqramlaşdırma dilində yazılmış kod olur. Adətən class kodu class-ın adı və class-ın body-sindən ibarət olur. Class-ın body-si fiqurlu mötərizələr içərisində yerləşdirilir. House class-ı belə görünə bilər:

public class House
{
    Class-ın body-si
}

Class-ın body-si dəyişənlər (onlara həmçinin class məlumatları deyilir) və metodlar (class-ın funksiyaları) daxil ola bilər. Bu təxminən belə görünür:

public class House
{
    Dəyişən A

    Dəyişən Z

    Metod 1

    Metod N
}

Yaxud belə konkret bir nümunə:

public class House {

   
   

    int 
    a; int 
    b;
   

   
   

    public static void 
    main (String[] args) { System.out.print(1); }
   

   
   

    public static double 
    pi () { return 3.14; }
   

}

Yuxarıdakı nümunədə a və b — dəyişənlərdir, main və pi isə metodlardır.

3. main() Metodu

Siniflər dəyişənlər və metodlar içərə bilər, amma mütləq deyil. Elə siniflər ola bilər ki, onlar nə dəyişənlər, nə də metodlar içərməsin. Hətta eyni zamanda dəyişənlərsiz və metodsuz siniflər belə ola bilər. Amma belə siniflərin elə də faydası yoxdur.

Minimal proqram ən azı bir sinifdən ibarət olmalıdır, və bu sinif ən azı bir metod (funksiya) içərməlidir, hansı ki, proqramın icrası onunla başlayır. Bu metodun adı mütləq main olmalıdır.
Minimal proqram bu cür görünür:

public class House
{
   public static void main (String[] args)
   {
   }
}

Diqqət edin ki, yuxarıdakı nümunədəki main metodu heç bir komanda içərmir. Məhz buna görə minimal proqram bir dənə belə komanda içərmir. Minimal proqram budur.

Proqramın başladığı sinifin adı istənilən ad ola bilər, amma proqramın başladığı metodun, yəni main metodunun görünüşü həmişə eyni olur:

public class House
{
    public static void main (String[] args)
    {
        Metodun kodu
    }
}