Aşağı səviyyəli təhsil

Gəlin təhsil haqqında danışaq. Bunun həqiqətən nə olduğu barədə. Həmçinin, əksər insanların fikrinə zidd olaraq, bunun nə olmadığını da müzakirə edək.

Əksər insanlar üçün təhsil ilk növbədə məktəbi bitirdikdən sonra daxil olunan universitetlərlə assosiasiya olunur. Düşünülür ki, yaxşı və hörmət edilən bir universitetdən alınan yüksək səviyyəli təhsil, insana gələcəkdə sabit və yüksək maaşlı iş demək olar ki, zəmanət verir. Amma hər il ali təhsilə inam, özünə layiqli bir peşə təmin etmə və bütün həyat boyu rahat yaşamaq üçün bir yol kimi zəifləyir və sarsılır.

Getdikcə çox insan anlayır ki, orta səviyyəli universitetdə 5 il vaxt keçirmək onlara layiqli və yaxşı maaşlı bir işə bir santimetr belə yaxınlaşdırmayacaq. Problem təkcə universitetlərdə deyil, həm də ümumilikdə təhsil haqqında yanaşmamızdadır. Bu yanaşma yavaş-yavaş dəyişir, amma müasir dünyanın sürətli qloballaşma və rəqabət tempi ilə ayaqlaşmaq üçün kifayət qədər tez dəyişmir.

Dünya ilə geri qalmamaq üçün ilk növbədə oxumağı öyrənmək lazımdır. Bu halda biz universitetlərdə təhsil almaqdan yox, dəyərlərin qiymətləndirilməsini yenidən həyata keçirməyi, mövcud düşüncə şablonlarını dəyişdirməyi və bizi dərinliyə çəkən yanlış inanclardan qurtulmağı öyrənməyi nəzərdə tuturuq.

"21-ci əsrin savadsız insanları oxuya və yaza bilməyənlər deyil, öyrənə və təkrar öyrənə bilməyənlər olacaq," — deyib Alvin Toffler. Amerikalı sosioloq və yazıçının bu olduqca dəqiq müşahidəsidir.

Ənənəvi ali təhsil sistemi ilə nə səhvdir? Universitetlərdə təhsil və ümumi təhsil ilə bağlı bir sıra yanlış inanclara baxaq.

1. Diplom — uğurlu karyera demək deyil

Çox adam hələ də düşünür ki, yaxşı universitetdə təhsil almaq yüksək maaşlı, yüksək ixtisaslı iş təmin edir. Əslində bu belə deyil. Böyük ölçüdə, bu fikir heç vaxt reallığa uyğun olmayıb, sadəcə əvvəllər universitetə daxil olmaq hər hansı bir peşəyə daxil olmaq üçün demək olar ki, yeganə mümkün yol idi, çünki lazım olan nəzəri bilikləri əldə etmək üçün başqa variantlar yox idi.

Amma zaman dəyişdi, İnternet meydana çıxdı və bilik axtaranların qarşısındakı maneələr tam yox olmasa da, xeyli aşağı düşdü. Universitetlərdə onlayn təhsil, peşə bacarıqlarını inkişaf etdirmək və müəyyən sahədə yenicə meydana çıxan alətləri öyrənmək üçün ixtisaslaşdırılmış kurslar; mürəkkəb fənlərin interaktiv formada təhlili və top mütəxəssislərdən məsafəli mentorluq — inkişaf üçün çoxlu imkanlar var. Dünya artıq tamamilə fərqli bir yerdir, amma çoxları hələ də yaxşı işə gedən yolun yalnız universitet vasitəsilə keçdiyinə inanır.

2. Yanlış müqayisə meyarı

Onların təhsili başa vurub iş axtarışına başlamasına qədər az qala bütün vaxt, tələbələrin əksəriyyəti yanlış müqayisə meyarı adlanan bir yanlış təsəvvürün əsiridir. Sadə dildə desək, onlar özlərini qrup yoldaşları ilə müqayisə edirlər və əgər dərslərində onlardan daha yaxşı nəticə göstərirlərsə, bunu bir uğur hesab edirlər.

Bu illüziya insan iş haqqında düşünməyə başlayana və diqqətini başqa istiqamətə yönəldənə qədər davam edir. Axı tələbələr özlərini artıq onların peşəsində işləyən insanlarla müqayisə etsəydilər, məqsədə millimetrik addımlarla yaxınlaşdıqlarını görə bilərdilər. Əgər bir çox sahələrdə texnologiyaların nə qədər sürətlə inkişaf etdiyini nəzərə alsaq, hətta yerində saydıqlarını belə anlaya bilərlər.

Ona görə də, özünüzü qrup yoldaşlarınızla müqayisə etmək lazım deyil. Sizin biliklərinizin və uğurlarınızın ən yaxşı göstəricisi etdiyiniz layihələr və işdəki nailiyyətləriniz olacaq, yəni həqiqi işlərdə. Özünüzü ətrafınızdakı boz kütlə ilə deyil, bazarla və peşənizdə həqiqətən çalışan mütəxəssislərin səviyyəsi ilə müqayisə etmək daha düzgün olar.

3. Peşə təhsili universitetdə öyrədilənlərin yalnız kiçik bir hissəsini əhatə edir

İşə başladığınız zaman sizdən nə öyrəndiyinizi deyil, artıq nələri bacardığınızı soruşacaqlar. Rəisinizi daha çox müraciət etdiyiniz vəzifədə tələb olunan bacarıq və məlumatlarınız maraqlandıracaq. Təəssüf ki, universitetlər tərəfindən istifadə olunan tədris sistemi tələbələrin beyninə mümkün qədər çox ümumi bilik yükləməyə yönəlib, onları kifayət qədər savadlı və hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyətə çevirmək istəyir (bəxti gətirəndə), amma heç bir halda vacib bir mütəxəssisə yox. Buna görə də məzunların əksəriyyəti təxminən beş il ömürlərini adlandırdıqları ixtisası öyrənməyə həsr etdikdən sonra peşələrini öyrənmək məcburiyyətində qalırlar. İlk iş yerlərində, bunu tapmaq da asan olmayacaq. Halbuki, universitet — dünənin məktəblilərini mütəxəssisə çevirdikləri yer olmalıdır, elə deyilmi? Onda niyə reallıqda hər şey fərqli olur?

4. Universitetin məqsədi sizi yüksək səviyyəli mütəxəssis etmək deyil

Bu ona görədir ki, çoxlu universitetlər mütəxəssisləri hazırlamağa cəhd etmirlər, elə ki, məzun olduqdan sonra dərhal peşəkar kimi işləyə bilsinlər. Bu, çox çətin və mürəkkəb bir işdir ki, hətta nəzəri baxımdan belə ən top universitetlərdən başqa, əksər təhsil müəssisələri bunu bacara bilmir (ən azı ənənəvi tədris yanaşması çərçivəsində). Buna görə müəllimlər yalnız bacardıqları işi edirlər – tələbələrə müxtəlif ümumi məlumatları təqdim edir və məlumatları yadda saxlamaq və işləmək bacarığını aşılamağa çalışırlar. Bu, dəyərli bir bacarıqdır, amma peşəni öyrənmək üçün bunu özünüz müstəqil tətbiq etməli olacaqsınız.

5. Fokusun olmaması

Bir insan eyni anda iki və ya daha çox dərs öyrənirsə, o, öz vaxtını boş yerə sərf edir. Dünənki məktəblilər və tələbələr üçün bu fikir səhv kimi görünə bilər. Amma daha təcrübəli insanlar bu fikirlə razılaşacaqlar.

Məktəbdə dərslər qısadır, çünki bu daha effektiv bir metod deyil, sadəcə uşaqların bir saatdan çox konsentrasiyanı saxlamaq çətindir. Amma tez-tez tapşırıqlar arasında keçidlər beynin effektiv düşünmə qabiliyyətinə mane olur. İş həyatında isə sizdən böyüklər kimi tələb olunacaq və orada tapşırıqlar arasında tez-tez keçidlər sizin işinizin effektivliyini ciddi şəkildə azaldacaq.

Sizcə niyə imtahana son gecə effektiv hazırlaşa bilirik və ya layihənin böyük hissəsini deadline-dan əvvəlki son iki saatda tamamlaya bilirik? Çünki sadəcə başqa işlərə keçid etmirik. Bu da effektivliyin kəskin artmasına səbəb olur. Fərqli dərsləri və elmləri kiçik hissələrlə öyrənmək əksər hallarda bir mövzunun üzərində tam olaraq fokslanaraq öyrənməkdən daha az effektivdir.

6. Universitetdə keçən illər çox vaxt səmərəsiz şəkildə istifadə olunur

Tutaq ki, iki semestr ərzində nəyisə öyrənirsiniz. Həftədə iki mühazirəniz və iki praktikanız var. Universitet standartlarına görə ciddi yanaşmadır. Bu neçə saat edir? Həftədə 4 dərs cütü (2 akademik saatdan hər biri, bu isə 1.5 adi saatdır) — bu 6 saat edir. Birinci semestrdə biz 4 ay oxuyuruq: sentyabr, oktyabr, noyabr, dekabr. İkinci semestrdə isə daha 4 ay: fevral, mart, aprel, may. Nəticədə: hər biri 4,5 həftədən ibarət olan 8 ay və həftədə 6 saat. İldə cəmi 216 saat. Halbuki orta hesabla bir ayda 180 iş saatı var.

Belə çıxır ki, istənilən illik kursu sadəcə bir yarım aya mənimsəmək olar, istək və ya ehtiyac olarsa — cəmi bir aya. Nəticə etibarilə, universitetdəki çoxillik təhsil ki, əksər vaxtlarda bilikləri mənimsəmək üçün ən zirvə illərə təsadüf edir, həyatımızın ən az effektiv dövrlərindən biridir.

7. Təcrübə bacarıqlarının çatışmazlığı, hansılar ki, nəzəriyyədən dəfələrlə dəyərlidir

Həyatda və işdə hər zaman əsas diqqət nəticəyə yönəldilir, hansına ki, praktik addımlarla nail olmaq lazımdır. Və nəzəriyyə bilikləri praktikadan uzaq olaraq demək olar ki, heç bir şey dəyər etmir. Elə bu səbəbdən müasir ali təhsilin ən zəif tərəflərindən biri də budur — istənilən universitet proqramının əsası nəzəriyyə tədrisidir, hansı ki, tələbələr onu özləri tətbiq etməli olurlar.

Məhz buna görə də, universiteti parlaq qiymətlərlə bitirən tələbələr həyatda tez-tez fərqlənən nəticələr əldə edə bilmirlər, halbuki tənbəllər və ikincilər, hansı ki, çox vaxt ümumiyyətlə ali təhsilə malik deyillər, nəhayət super uğurlu olurlar.

Həyatda yalnız təcrübənin əhəmiyyəti var. Bacarıqlardan əksinə olaraq daha çox biliyə sahib olduqda, onlardan daha az fayda olacaq. Praktiki olaraq tətbiq olunmayan nəzəriyyənin böyük yükü, real həyatda çox vaxt sizi aşağı çəkən bir yükə çevrilir. Üzücü amma reallıq budur.

8. Universitetlərdə ümumi və köhnəlmiş bilikləri öyrədirlər

Amma hətta ənənəvi təhsilin vurğu etdiyi nəzəriyyə belə, çox vaxt lazımi keyfiyyətdə olmur. Dünya elə qurulub ki, nəzəriyyə praktikadan sonra gəlir, əksinə deyil. Ona görə də universitetlərdə keçilən biliklər çox vaxt, belə deyək, köhnəlmiş olur, xüsusilə də özlərini dünyanın ən yaxşı təhsil müəssisələri arasında göstərməyə iddialı olmayan universitetlərdə. Müəllimlər, ən uğurluları belə, öz karyeralarının böyük bir hissəsini tələbələrə nəsə öyrətmək bacarığını inkişaf etdirməklə keçirirlər, amma onlar özləri tədris etdikləri peşə sahəsində praktik təcrübəli və bazarda tələb olunan mütəxəssislərin malik olduğu dərin biliklərə sahib deyillər və ola da bilməzlər.