Podstawy wiersza poleceń (CLI): struktura poleceń, praca z terminalem

1. Wprowadzenie do wiersza poleceń Linux

Dlaczego wiersz poleceń?

Zanim się zagłębimy, odpowiedzmy na główne pytanie: po co właściwie wiersz poleceń, skoro w Linux można znaleźć ładne graficzne interfejsy? Wiersz poleceń (Command Line Interface, CLI) — to narzędzie profesjonalistów, administratorów systemów i programistów. Dzięki CLI można wykonywać zadania szybciej, automatyzować rutynowe czynności, a nawet robić zakulisową magię bez odrywania rąk od klawiatury. CLI to w zasadzie supermoc w świecie Linux, która pozwoli ci być efektywnym.

Terminale, powłoki i CLI

Zanim wpiszemy swoje pierwsze polecenie, przyjrzyjmy się, co kryje się za magią terminala.

1. Terminal

Terminal — to program, który zapewnia dostęp do wiersza poleceń. Umożliwia interakcję z systemem operacyjnym za pomocą tekstu. W Linux dostępne są następujące popularne terminale:

• GNOME Terminal (na GNOME).
• Konsole (na KDE).
• xterm (legendarny, ale nieco staroszkolny).
• Windows Terminal dla WSL

2. Powłoka (Shell)

Powłoka — to oprogramowanie, które interpretuje polecenia i przekazuje je do systemu operacyjnego. W Linux najpopularniejszą powłoką jest Bash (Bourne Again Shell). Alternatywy:

• Zsh: zaawansowana powłoka dla entuzjastów dostosowywania.
• Sh: klasyczna powłoka Unix (minimalizm).

Na początek będziemy pracować w Bash, ponieważ to standard.

2. Struktura polecenia

Polecenie w CLI ma sztywny format, a jego zrozumienie to klucz do sukcesu.

Podstawowy format polecenia

Każde polecenie składa się z trzech części:

[Polecenie] [Opcje] [Argumenty]

• Polecenie: to, co prosisz system, aby zrobił. Na przykład, ls (pokazuje listę plików).
• Opcje (lub flagi): zmieniają zachowanie polecenia. Na przykład, -l (szczegółowa lista dla ls).
• Argumenty: dodatkowe dane, które przekazujesz poleceniu, na przykład ścieżkę do pliku lub folderu.

Przykład:

ls -l /home

Tutaj:

• ls — polecenie;
• -l — opcja do wyświetlenia szczegółowej listy;
• /home — argument (folder, którego zawartość chcemy zobaczyć).

3. Nawigacja i podstawowe polecenia CLI

Zaczniemy od najprostszych poleceń, które pokazują interakcję z systemem.

1. Kim jestem? Gdzie jestem?

• whoami: pokazuje aktualnego użytkownika.

  $ whoami
  student
  

• pwd (print working directory): wyświetla aktualny katalog.

  $ pwd
  /home/student
  

2. Rozejrzymy się

• ls (list): pokazuje zawartość bieżącego katalogu.

    $ ls
    Documents  Downloads  Music
  

  Przydatne opcje:

  • -l: szczegółowe informacje o plikach i folderach.
  • -a: wyświetlanie ukrytych plików.

Przykład:

ls -la

3. Przemieszczanie się po folderach

• cd (change directory): pozwala na przechodzenie między katalogami.

  $ cd /home
  $ pwd
  /home
  

4. Skróty klawiszowe terminala

Linia poleceń oferuje wiele wygodnych skrótów klawiszowych:

• Ctrl+C: przerywa wykonywanie bieżącego polecenia.
• Ctrl+D: kończy bieżącą sesję.
• Tab: autouzupełnianie pliku lub folderu. Bardzo przydatna funkcja - korzystaj jak najczęściej.
• Arrow Up/Down: przełączanie się pomiędzy ostatnimi poleceniami.

Praktyczna uwaga: jeśli chcesz poczuć się jak haker, naciśnięcie Ctrl+C z odwróceniem wzroku na bok — to idealny styl.

5. Przykłady prostych komend: zaczynamy działać!

Zróbmy proste praktyczne zadanie i rozwiążmy je za pomocą CLI.

Zadanie:

1. Sprawdź bieżącego użytkownika.
2. Przejdź do katalogu domowego.
3. Zobacz, co się tam znajduje.
4. Stwórz folder test_folder.
5. Sprawdź, czy folder się pojawił.

Rozwiązanie:

# Sprawdzamy bieżącego użytkownika
whoami

# Przechodzimy do katalogu domowego
cd ~

# Patrzymy, co zawiera katalog
ls

# Tworzymy folder
mkdir test_folder

# Sprawdzamy jego obecność
ls -l

Wyjaśnienie kroków:

1. Komendą whoami sprawdziliśmy, pod jakim użytkownikiem pracujemy.
2. Za pomocą cd ~ przeszliśmy do katalogu domowego. Symbol ~ zawsze wskazuje na katalog domowy bieżącego użytkownika.
3. Komenda ls pokazała zawartość katalogu przed stworzeniem folderu, a potem i po nim.

6. Typowe błędy i jak ich unikać

Praca z command line zawsze wiąże się z błędami, szczególnie na początku. Oto kilka często spotykanych sytuacji:

• Spacje w nazwach plików/folderów. Jeśli pracujesz z nazwami zawierającymi spacje, koniecznie umieszczaj je w cudzysłowie. Na przykład:

  mkdir "My Folder"
  

• Nieprawidłowe ścieżki. Jeśli widzisz komunikat No such file or directory, oznacza to, że podałeś ścieżkę, która nie istnieje.

  cd /unknown/path
  

• Literówki w poleceniach. Terminal nie wybacza błędów: lss zamiast ls — to inna komenda (lub może w ogóle nie istnieć).

7. Po co to wszystko?

CLI — to potężne narzędzie do zarządzania dowolnym systemem. Jest używane wszędzie: od konfiguracji serwerów po pisanie zautomatyzowanych skryptów. Na rozmowach kwalifikacyjnych często pytają o komendy do wykonywania zadań w terminalu, więc wiedza, którą teraz zdobywasz, znajdzie swoje miejsce w Twoim arsenale.

Dodatkowo CLI pomoże Ci opanować pracę z systemami kontroli wersji, takimi jak git, rozwijać aplikacje serwerowe i pisać skrypty do automatyzacji. Wszystko zaczyna się od zrozumienia takich podstaw, jak struktura komend, przechodzenie między folderami i podstawowe skróty klawiszowe.

Trochę praktyki

Spróbuj wykonać następujące zadanie:

1. Dowiedzieć się, jaka jest obecna data.
2. Utworzyć folder logs.
3. Wewnątrz niego utworzyć plik log.txt z wpisem o aktualnej dacie.

# Dowiadujemy się, jaka jest obecna data
date

# Tworzymy folder logs
mkdir logs

# Zapisujemy datę w pliku log.txt
date > logs/log.txt

# Sprawdzamy zawartość pliku
cat logs/log.txt

Teraz jesteś gotowy na kolejny poziom — pracę z systemem plików i jego zawartością!