Cơ bản về Command Line Interface (CLI): cấu trúc lệnh, làm việc với terminal

1. Làm quen với dòng lệnh Linux

Tại sao cần dùng dòng lệnh?

Trước khi chúng ta đi sâu vào, hãy trả lời câu hỏi quan trọng nhất: tại sao lại cần dòng lệnh khi trong Linux có những giao diện đồ họa đẹp mắt? Dòng lệnh (Command Line Interface, CLI) là công cụ dành cho những người chuyên nghiệp, admin hệ thống và lập trình viên. Nhờ CLI, bạn có thể thực hiện công việc nhanh hơn, tự động hóa các tác vụ lặp lại, và thậm chí làm "phép màu" sau cánh gà mà không cần rời tay khỏi bàn phím. CLI, thực sự là một siêu năng lực trong thế giới Linux, giúp bạn làm việc hiệu quả hơn.

Terminal, shell và CLI

Trước khi gõ lệnh đầu tiên của mình, hãy tìm hiểu xem điều gì ẩn sau "phép màu" của terminal.

1. Terminal

Terminal là một chương trình cung cấp quyền truy cập vào dòng lệnh. Nó cho phép bạn tương tác với hệ điều hành thông qua văn bản. Trong Linux, có các terminal phổ biến sau đây:

• GNOME Terminal (trên GNOME).
• Konsole (trên KDE).
• xterm (huyền thoại nhưng đã cũ).
• Windows Terminal cho WSL

2. Shell

Shell là phần mềm diễn giải các lệnh và truyền chúng đến hệ điều hành. Trong Linux, shell phổ biến nhất là Bash (Bourne Again Shell). Các lựa chọn thay thế:

• Zsh: shell mở rộng cho những người thích tùy chỉnh.
• Sh: shell Unix cổ điển (tối giản).

Ban đầu, chúng ta sẽ làm việc với Bash, vì nó là tiêu chuẩn.

2. Cấu trúc lệnh

Lệnh trong CLI có một định dạng nghiêm ngặt, và việc hiểu nó là chìa khóa để thành công.

Định dạng cơ bản của lệnh

Mỗi lệnh bao gồm ba phần:

[Lệnh] [Tùy chọn] [Đối số]

• Lệnh: chính là điều bạn yêu cầu hệ thống thực hiện. Ví dụ, ls (hiển thị danh sách các tệp).
• Tùy chọn (hoặc cờ): thay đổi cách hành xử của lệnh. Ví dụ, -l (danh sách chi tiết cho lệnh ls).
• Đối số: dữ liệu bổ sung mà bạn truyền vào lệnh, chẳng hạn như đường dẫn đến tệp hoặc thư mục.

Ví dụ:

ls -l /home

Ở đây:

• ls — lệnh;
• -l — tùy chọn để hiển thị danh sách chi tiết;
• /home — đối số (thư mục mà chúng ta muốn xem nội dung).

3. Điều hướng và các lệnh cơ bản của CLI

Bắt đầu với những lệnh đơn giản nhất, giúp tương tác với hệ thống.

1. Tôi là ai? Tôi đang ở đâu?

• whoami: hiển thị người dùng hiện tại.

  $ whoami
  student
  

• pwd (print working directory): hiển thị thư mục hiện tại.

  $ pwd
  /home/student
  

2. Nhìn xung quanh

• ls (list): hiển thị nội dung của thư mục hiện tại.

    $ ls
    Documents  Downloads  Music
  

  Các tùy chọn hữu ích:

  • -l: thông tin chi tiết về tệp và thư mục.
  • -a: hiển thị các tệp ẩn.

Ví dụ:

ls -la

3. Di chuyển giữa các thư mục

• cd (change directory): cho phép di chuyển giữa các thư mục.

  $ cd /home
  $ pwd
  /home
  

4. Phím tắt trong terminal

Dòng lệnh cung cấp một số tổ hợp phím tiện lợi:

• Ctrl+C: ngừng thực thi lệnh hiện tại.
• Ctrl+D: kết thúc phiên làm việc hiện tại.
• Tab: tự động hoàn thành tên file hoặc thư mục. Tính năng này siêu hữu ích - nhớ dùng thường xuyên nhá.
• Arrow Up/Down: chuyển đổi giữa các lệnh vừa dùng gần đây.

Lưu ý thực tế: nếu bạn muốn cảm giác như hacker, thì bấm Ctrl+C và liếc nhìn sang hướng khác — phong cách quá đỉnh luôn.

5. Ví dụ lệnh đơn giản: bắt đầu sáng tạo thôi!

Hãy tạo một bài tập thực hành đơn giản và giải quyết nó bằng CLI nhé.

Bài tập:

1. Kiểm tra người dùng hiện tại.
2. Chuyển đến thư mục chính của người dùng.
3. Xem có gì trong đó.
4. Tạo thư mục test_folder.
5. Kiểm tra xem thư mục đã được tạo chưa.

Giải pháp:

# Kiểm tra người dùng hiện tại
whoami

# Chuyển đến thư mục chính
cd ~

# Xem nội dung của thư mục
ls

# Tạo thư mục
mkdir test_folder

# Kiểm tra xem thư mục đã tồn tại chưa
ls -l

Giải thích các bước:

1. Với lệnh whoami, chúng ta kiểm tra xem đang làm việc với tài khoản người dùng nào.
2. Dùng cd ~ để chuyển đến thư mục chính của người dùng hiện tại. Ký hiệu ~ luôn chỉ đến thư mục chính của người dùng.
3. Lệnh ls cho thấy nội dung của thư mục trước và sau khi tạo thư mục mới.

6. Các lỗi thường gặp và cách tránh

Làm việc với Command Line thường xuyên gặp lỗi, đặc biệt là lúc mới bắt đầu. Dưới đây là vài tình huống phổ biến:

• Dấu cách trong tên file/thư mục. Nếu bạn làm việc với các tên có chứa dấu cách, nhất định phải đặt chúng trong dấu ngoặc kép. Ví dụ:

  mkdir "My Folder"
  

• Đường dẫn không đúng. Nếu bạn thấy thông báo No such file or directory, điều đó có nghĩa là bạn đã chỉ định một đường dẫn không tồn tại.

  cd /unknown/path
  

• Lỗi chính tả trong lệnh. Terminal không tha thứ cho sai lầm: lss thay vì ls là một lệnh khác (hoặc có thể không tồn tại).

7. Tại sao lại cần tất cả những thứ này?

CLI — là một công cụ mạnh mẽ để quản lý bất kỳ hệ thống nào. Nó được sử dụng ở mọi nơi: từ việc cấu hình server đến viết các script tự động hóa. Trong các buổi phỏng vấn, người ta thường hỏi về các lệnh để thực hiện công việc qua terminal, vì vậy những kiến thức bạn đang học bây giờ sẽ là một phần quan trọng trong kho công cụ của bạn.

Hơn nữa, CLI sẽ giúp bạn nắm vững cách làm việc với các hệ thống quản lý phiên bản như git, phát triển các ứng dụng server và viết script để tự động hóa. Mọi thứ bắt đầu bằng việc hiểu những khái niệm cơ bản như cấu trúc lệnh, chuyển đổi giữa các thư mục và các phím tắt cơ bản.

Một ít thực hành

Hãy thử làm bài tập sau đây:

1. Xem ngày hiện tại.
2. Tạo thư mục logs.
3. Bên trong nó, tạo tệp log.txt chứa ghi chú về ngày hiện tại.

# Xem ngày hiện tại
date

# Tạo thư mục logs
mkdir logs

# Ghi ngày vào tệp log.txt
date > logs/log.txt

# Kiểm tra nội dung của tệp
cat logs/log.txt

Bây giờ bạn đã sẵn sàng cho cấp độ tiếp theo — làm việc với hệ thống tệp và nội dung của nó!